Profesjonalna pomoc
na silną zgagę

Budowa i funkcje żołądka

Budowa żołądka, położenie, wielkość i funkcje – poznaj jeden z najważniejszych organów w ustroju człowieka. Dowiedz się, do czego służy kwas solny, wytwarzany w tym odcinku przewodu pokarmowego. Przeczytaj, kiedy żołądek przestaje pełnić należycie swoją rolę i staje się przyczyną problemów zdrowotnych.

Czym jest żołądek?

Żołądek jest narządem stanowiącym część układu pokarmowego, ulokowanym pomiędzy przełykiem, a dwunastnicą (pierwszym z odcinków jelita cienkiego). W organizmie pełni rolę zbiornika, w którym tymczasowo magazynowany jest pokarm. Przede wszystkim jednak odpowiada za trawienie niektórych składników odżywczych -  głównie białek.

Każdego dnia żołądek dorosłego człowieka wydziela nawet do 2,5 litra soku, będącego mieszaniną enzymów trawiennych (pepsynogenu) oraz kwasu solnego (HCl). Drugi ze wspomnianych związków silnie zakwasza środowisko żołądka (za jego sprawą odczyn pH może wynosić w niektórych porach dnia nawet blisko  1 w 14-stopniowej skali), co jest niezbędne do aktywacji enzymów trawiennych, a także stanowi barierę ochronną zabezpieczającą przed szkodliwymi drobnoustrojami przedostającymi się do organizmu wraz z pożywieniem.

Z drugiej jednak strony HCl sam w sobie jest dla organizmu szkodliwy, stąd liczne mechanizmy zabezpieczające przed jego działaniem, takie jak bariera śluzówkowa, czy dolny zwieracz przełyku, zapobiegający przed przedostawaniem się zakwaszonych treści żołądkowych w górę układu pokarmowego.

Gdzie jest żołądek?

Żołądek umiejscowiony w górnej części jamy brzusznej, tuż poniżej klatki piersiowej, w tak zwanym nadbrzuszu. Aby udzielić precyzyjnej odpowiedzi na pytanie, gdzie znajduje się żołądek, należy odnieść jego lokalizację do kręgów kręgosłupa.

Jego wpust, a więc miejsce gdzie łączy się z przełykiem, leży na wysokości 11 kręgu piersiowego (Th1). Natomiast odźwiernik, czyli zwężenie stanowiące przejście do dwunastnicy (jelita cienkiego) znajduje się na poziomie 3 lub 4 kręgu lędźwiowego (Lh₃ – Lh₄).

Budowa żołądka

Narząd ten zbudowany jest z tkanki mięśniowej i ma mocno wygięty, łukowaty (hakowaty) kształt. W anatomicznej budowie żołądka człowieka wyróżnić można następujące elementy:

• wpust,
• dno (paradoksalnie znajdujące się w górnej części),
• trzon (w którym wyróżnić możemy krzywiznę większą i mniejszą),
• część przedodźwiernikowa,
• odźwiernik.

Unerwienie żołądka zapewniają nerw błędny - najdłuższy nerw czaszkowy u człowieka - a także dwa sploty autonomiczne. Jeśli natomiast chodzi o unaczynienie, narząd ten zaopatrywany jest m.in. przez tętnice odchodzące od tzw. pnia trzewnego.

Źródło: opracowanie własne

Budowa ściany żołądka

W budowie ściany żołądka wyszczególnia się cztery warstwy. Są to:

• błona śluzowa,
• błona podśluzowa,
• błona mięśniowa (mięśniówka),
• błona surowicza (otrzewna).

Wewnętrzna błona śluzowa żołądka zbudowana jest z różnego typu komórek, z których każdy pełni określoną rolę. I tak:

• komórki okładzinowe odpowiadają za wydzielanie kwasu solnego,
• komórki główne wydzielają enzymy trawienne (pepsynogen),
• komórki śluzowe, wytwarzające śluz tworzący barierę ochronną dla żołądka, zabezpieczającą przed działaniem HCI,
• komórki wewnątrzwydzielnicze odpowiadają za syntetyzowanie hormonów, w tym gastryny.

W mechanizmie wytwarzania kwasu solnego przez komórki okładzinowe warto zwrócić uwagę na tzw. pompę protonową. Protony, to jony wodorowe (symbol chemiczny H⁺), które za sprawą białek błonowych są transportowane na zewnątrz komórki, gdzie łączą się z jonami chlorkowymi (Cl^-). Tak właśnie powstaje kwas solny.

Znajomość tego procesu jest kluczowa w leczeniu m.in. choroby wrzodowej, refluksu żołądkowo-przełykowego czy dyspepsji czynnościowej. Leki zwane inhibitorami pompy protonowej oddziaływają hamująco na mechanizm produkcji kwasu czym różnią się np. od leków typu antacida, które neutralizują kwas solny w żołądku, ale nie wpływają na jego wytwarzanie.

Pojemność żołądka

Jaką pojemność ma żołądek człowieka? Zmienną. Potocznie utarło się twierdzenie, iż wielkość żołądka odpowiada rozmiarom zaciśniętej pięści. W rzeczywistości organ ten jest mniej więcej dwukrotnie większy, mierzy bowiem:

• 25-30 centymetrów długości,
• 12-14 centymetrów szerokości.

Pojemność żołądka dorosłego człowieka wynosi od 1 do 3 litrów i w głównej mierze zależy od wielkości spożywanych porcji pokarmu. Warto wiedzieć, że narząd ten na bieżąco rozciąga się i zwiększa swoją objętość na skutek przyjmowania pokarmów i zmniejsza w efekcie zachodzących procesów trawiennych. Kształt żołądka zależy też między innymi od fazy wdechu/wydechu, a także pozycji, w jakiej znajduje się ciało.

Funkcje żołądka

Jaką funkcję pełni żołądek? Narząd ten ma do spełnienia kilka zadań, wśród których wymienić można:

• mieszanie, rozdrabnianie, przesuwanie pokarmu oraz mieszanie go z enzymami i kwasem solnym (funkcja mechaniczna), za co odpowiada głównie mięśniówka żołądka, a mówiąc bardziej precyzyjnie – skurcze mięśni gładkich, składających się z 3 warstw: podłużnej, okrężnej i skośnej;
• trawienie białek za pomocą pepsyny aktywowanej przez HCl z nieaktywnego pepsynogenu (funkcja chemiczna). W tym miejscu początek bierze też proces trawienia tłuszczy (za sprawą tzw. lipazy żołądkowej), w nieznacznym stopniu przetwarzane są również cukry (przez amylazę ślinową);
• tworzenie całkowicie niesprzyjającego środowiska do życia dla drobnoustrojów. Żołądek stanowi śluzę dla różnego rodzaju mikroorganizmów, które trafiają do przewodu pokarmowego. Bardzo nieliczne patogeny są w stanie przetrwać w tym miejscu. Dzięki temu jelito cienkie – a przynajmniej w górnym odcinku - jest prawie pozbawione mikrobów w porównaniu do stanu w jelicie grubym, a człowiek nie jest narażony na nieustające infekcje pokarmowe.

Aby funkcje żołądka mogły być spełniane bez zakłóceń, niezbędne jest nie tylko właściwe funkcjonowanie tego narządu, ale też sąsiednich.

Warto zwrócić uwagę na rolę jaką pełni dolny zwieracz przełyku. Jest to złożona struktura mięśniowa położona około 2 centymetrów powyżej wpustu żołądka, tworzona przede wszystkim przez silnie zaciśnięty mięsień gładki przełyku i odnogi przepony, rozkurczająca się jedynie w momencie połykania pokarmu.

Słabość lub nieprawidłowe funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku jest przyczyną zarzucania kwasu solnego oraz zakwaszonego, częściowo strawionego pokarmu z żołądka do przełyku, a nawet jamy ustnej. Zaburzenie to znane jest jako refluks żołądkowo – przełykowy, a jednym z głównych jego objawów jest zgaga, czyli uczucie palenia w górnej części przewodu trawiennego.

Autor: Piotr Brzózka
Konsultacja merytoryczna: lekarz gastrolog Ewa Walecka-Kapica

Bibliorafia

• Katarzyna Lachowicz, Ewa Fürstenberg, Fascynująca podróż przez układ pokarmowy człowieka, Zakład Fizjologii Żywienia Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW, http://www.wszechnica-zywieniowa.sggw.pl/Prezentacje/2018/listopad_2018.pdf, [data dostępu: 17.04.2021].
• Układ pokarmowy, https://kfz.biology.ug.edu.pl/materialy/anatomia/pokarmowy.pdf, [data dostępu: 17.04.2021].
• Żołądek, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/zoladek;4003051.html, [data dostępu: 17.04.2021].