Profesjonalna pomoc
na silną zgagę

Kwas solny w żołądku - jaką rolę pełni? Funkcje

Kwas solny w żołądku odgrywa kluczową rolę w procesie trawienia, w szczególności białek. Dodatkowo chroni organizm przed wnikaniem szkodliwych patogenów znajdujących się w pożywieniu. Jednak w zbyt dużym stężeniu staje się przyczyną przykrych dolegliwości.

Jak powstaje kwas solny w żołądku?

Kwas solny w żołądku wytwarzany jest przez komórki okładzinowe - niewielkie struktury zaliczane do gruczołów właściwych, ulokowane w błonie śluzowej żołądka, w szczególności w jego dnie oraz w trzonie.

Wydzielanie kwasu solnego jest złożonym procesem, w którym kluczową rolę odgrywa tak zwana pompa protonowa. Pod pojęciem tym kryją się białka błonowe, mające zdolność transportu jonów wodorowych H+ (czyli protonów) na zewnątrz komórek, gdzie dochodzi do ich łączenia z jonami chlorkowymi Cl-. W ten właśnie sposób powstaje kwas chlorowodorowy, powszechnie nazywany solnym (HCl).

Substancja ta, ze względu na swoje właściwości jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego, jednocześnie jednak – w zbyt dużej ilości – może stanowić przyczynę uciążliwych problemów zdrowotnych. 

Funkcje kwasu solnego w żołądku

Jaką rolę pełni kwas solny w żołądku? Związek ten jest jednym ze składników soku żołądkowego. Kolejne to enzymy trawienne (przede wszystkim pepsynogen), wytwarzane przez tzw. komórki główne gruczołów żołądka.

Pepsynogen jest substancją nieaktywną biologicznie (tzw. proenzymem), jednak w określonych warunkach przekształca się do postaci czynnej, zwanej pepsyną. Dzieje się tak w silnie kwasowym środowisku, w sytuacji gdy odczyn pH jest bardzo niski.

Funkcja kwasu solnego polega więc przede wszystkim na zakwaszaniu roztworu, jakim jest sok żołądkowy. Powstała w wyniku tego procesu pepsyna ma zdolność rozkładania białek. Dzięki temu możliwy jest proces trawienia tego składnika pokarmowego właśnie w żołądku.

Jeśli chodzi o inne funkcje kwasu solnego w żołądku, wspomnieć należy przede wszystkim o roli ochronnej. Niskie pH soku żołądkowego, które jest efektem obecności HCl, stanowi skuteczną barierę dla wielu szkodliwych mikroorganizmów dostających się wraz z pokarmem do przewodu pokarmowego. 

Stężenie kwasu solnego w żołądku

Każdego dnia gruczoły żołądkowe dorosłego człowieka wytwarzają około 2,5 litra soku trawiennego. Roztwór ten powinien mieć silnie (ale nie skrajnie) kwasowy odczyn. Pożądane pH soku żołądkowego wynosi od 1,5 do 2,5 w skali od 0 do 14, co ma związek z obecnością właściwej ilości HCl. Prawidłowe stężenie kwasu solnego w żołądku jest warunkiem niezbędnym do tego, by zachodziły procesy trawienne, a jednocześnie nie dochodziło do drażnienia błony śluzowej. W sytuacji, gdy kwasu jest zbyt mało, pH rośnie, mechanizm przekształcania pepsynogenu w pepsynę słabnie, a białka nie są rozkładane we właściwy sposób. Jeśli natomiast stężenie kwasu jest wysokie, zwiększa się ryzyko podrażnienia błony śluzowej przełyku i wystąpienia związanych z tym objawów.

Rola kwasu solnego w wywoływaniu objawów refluksu

Refluks żołądkowo-przełykowy to zaburzenie powodowane niewydolnością dolnego zwieracza przełyku (LES –lower esophageal sphincter). Ponieważ ciśnienie w przełyku jest niższe, niż w żołądku, nadmierna relaksacja zwieracza może powodować cofanie się zakwaszonych treści pokarmowych w górę układu trawiennego. Jeśli czas ekspozycji śluzówki przełyku na treść żołądkową zawierającą kwas solny i pepsynę jest długi dochodzić może do podrażnienia przełyku i występowania objawów takich jak zgaga, regurgitacje i ból w nadbrzuszu, jak i w przypadku nawracania refluksu trwałego uszkodzenia śluzówki.

Pacjentom zmagającym się z chorobą refluksową, zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej oraz eliminację produktów mogących zwiększać relaksację LES i silnie pobudzających wydzielanie żołądkowe. Ograniczyć należy spożycie między innymi rosołów, bulionów, mocnych wywarów warzywnych i grzybowych, posiłków ostro przyprawionych, tłustych, kwaśnych i smażonych. Należy również unikać cytrusów, czekolady, mięty i napojów gazowanych oraz ograniczyć spożywanie alkoholu.

Jak zbadać poziom kwasu solnego?

W przypadku wystąpienia objawów takich jak zgaga, warto wykonać niezbędne badania. Jak zbadać stężenie kwasu solnego docierającego do przełyku?

Powszechnie używanym badaniem diagnostycznym jest tak zwana pH-metria. Badanie to pozwala określić stężenie jonów wodorowych w dolnej części przełyku. Polega ono na umieszczeniu specjalnej sondy w układzie pokarmowym pacjenta, po uprzednim znieczuleniu jamy ustnej i gardła. Urządzenie zbiera dane przez 24 godziny.

Test może być przeprowadzony w warunkach domowych – w tym czasie możliwe, a wręcz wskazane jest trzymanie się codziennych nawyków żywieniowych. Pozwala to precyzyjnie określić wpływ spożywanych produktów na produkcję kwasu solnego.

Badanie to zlecane jest w szczególności osobom zmagającym się z refluksem, u których dochodzi do zarzucania kwaśnych treści do przełyku.

Neutralizacja kwasu żołądkowego

Neutralizacja kwasu żołądkowego u osób z refluksem łagodzi agresywność refluksatu w stosunku do błony śluzowej przełyku, co zwykle wiąże się ze znacznym złagodzeniem lub ustąpieniem towarzyszących objawów. Należy pamiętać, że neutralizacja kwasu żołądkowego możliwa jest zarówno za sprawą diety, jak też środków farmakologicznych. Aby obniżyć stężenie HCl oraz podnieść pH soku trawiennego, należy spożywać produkty lekkostrawne, a także zawierające duże ilości wartościowego białka i „dobrych” tłuszczy, a przy tym niezbyt bogate w błonnik. Na zobojętnienie kwasu żołądkowego doskonale sprawdzają się m.in.:

• delikatne oleje roślinne;
• twarogi, jaja, ryby, mięso drobiowe;
• pieczywo pszenne, biały ryż, jasne kasze.

Jeśli chodzi o leki zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego, współcześnie stosuje się przede wszystkim tzw. inhibitory pompy protonowej, takie jak omeprazol. Hamują one proces transportowania jonów wodorowych przez błony komórkowe, ograniczając tworzenie się kwasu solnego z cząstek H+ i Cl-.

Oprócz tego, do zobojętniania soku żołądkowego używane są też między innymi alkalia, czyli substancje o silnym odczynie zasadowym. Inną grupę leków stanowią tzw. antagoniści receptora H2, a więc związki, które blokują działanie histaminy na wspomniane receptory, znajdujące się w komórkach okładzinowych odpowiedzialnych za produkcję HCl.

Autor: Piotr Brzózka
Konsultacja merytoryczna: lekarz gastrolog Ewa Walecka-Kapica

Bibliografia:

• Andrzej Dąbrowski, Nowości w dziedzinie hamowania wydzielania kwasu solnego w żołądku, Gastroenterologia Kliniczna 2014, tom 6, nr 4, 127–133
• Katarzyna Lachowicz, Ewa Fürstenberg, Fascynująca podróż przez układ pokarmowy człowieka, Zakład Fizjologii Żywienia Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW, http://www.wszechnica-zywieniowa.sggw.pl/Prezentacje/2018/listopad_2018.pdf, data dostępu: 05 07 2021
• Maria Śmiechowska, Magdalena Cugowska, Rola żywności i żywienia w chorobie refluksowej, https://ptfarm.pl/pub/File/bromatologia_2011/3/298-304.pdf, data dostępu 03 10 2021
• Tomasz Powrózek, Fizjologia przewodu pokarmowego, Katedra i Zakład Fizjologii Człowieka, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, https://www.umlub.pl › gfx › umlub › defaultopisy
• Układ pokarmowy, data dostępu: 05 07 2021
• https://kfz.biology.ug.edu.pl/materialy/anatomia/pokarmowy.pdf, data dostępu: 05 07 2021