Profesjonalna pomoc
na silną zgagę

Układ pokarmowy - z czego się składa i jakie ma funkcje?

Układ pokarmowy składa się z długiego przewodu oraz rozlokowanych w jego sąsiedztwie gruczołów. Zobacz jak działa. Poznaj funkcje poszczególnych jego elementów.

Układ pokarmowy składa się z długiego przewodu oraz rozlokowanych w jego sąsiedztwie gruczołów. Zobacz jak działa. Poznaj funkcje poszczególnych jego elementów.

Czym jest układ pokarmowy?

Układ pokarmowy, zwany też trawiennym, jest jednym z podstawowych systemów znajdujących się w ustroju człowieka oraz innych organizmów żywych. Podstawową jego rolą jest pobieranie i przetwarzanie pokarmu w celu pozyskania z niego składników odżywczych, w tym w szczególności białek, tłuszczów i węglowodanów, a także witamin, minerałów oraz wody. Układ trawienny składa się z licznych elementów, wśród których wymienić można:

• przewód pokarmowy,
• gruczoły wydzielnicze,
• narządy pomocnicze (język i zęby).

Każdy z nich pełni określone funkcje, a zburzenie któregokolwiek z elementów układanki stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, niekiedy nawet życia.

Budowa układu pokarmowego

Układ pokarmowy człowieka często mylony jest z przewodem o tej samej nazwie. W rzeczywistości drugie z pojęć jest węższe i odnosi się do długiej, liczącej 7-8 metrów cewy, rozpoczynającej się otworem gębowym (ustami), a kończącej odbytnicą. Przewód pokarmowy dzieli się ona na 6 odcinków, jakimi są:

• jama ustna,
• gardło,
• przełyk,
• żołądek,
• jelito cienkie,
• jelito grube.

W budowie układu pokarmowego wyróżnia się też gruczoły – wątrobę, trzustkę, ślinianki. Są one odpowiedzialne za produkcję żółci, soków trawiennych, śliny i innych substancji.

Często pomijane w charakterystykach, ale niezwykle ważne elementy układu pokarmowego to język i zęby, służące do wstępnego rozdrabniania i przeżuwania pokarmu, a także manipulowania kęsami.

Źródło: opracowanie własne

Przewód pokarmowy

Poszczególne części układu pokarmowego spełniają określone role. Przewód pokarmowy człowieka służy do transportu pożywienia w głąb organizmu, ale nie tylko. W kolejnych jego odcinkach zachodzą zaawansowane procesy rozdrabniania, trawienia, wchłaniania, a na koniec wydalania, dodatkowo też pełni on rolę wydzielniczą.

• Pokarm w jamie ustnej jest rozdrabniany zębami (odrywany, za co odpowiadają siekacze i miażdżony trzonowcami) oraz mieszany ze śliną wytwarzaną w śliniankach. Zawiera ona enzymy, dzięki którym następuje wstępne trawienie.

   

• Po „obróbce” w jamie ustnej, rozgryziony, przeżuty i rozmiękczony śliną pokarm trafia do gardła, a następnie przełyku. Pełnią one rolę głównie transportową. Należy przy tym pamiętać, że w gardle krzyżują się kanały układu pokarmowego oraz oddechowego. Warto też zwrócić uwagę na dolny zwieracz przełyku, którego częste dysfunkcje powodują zarzucanie zakwaszonych fragmentów jedzenia z żołądka ku górze, powodując uczucie pieczenia.

   

• Żołądek jest workiem o haczykowatym kształcie, w którym jedzenie jest rozdrabniane mechanicznie oraz chemicznie. Do jego wnętrza wydzielany jest sok zawierający m.in. kwas solny i enzymy trawienne, które aktywnie rozkładają pokarm, zwłaszcza zawarte w nim białka. Skład soku żołądkowego istotnie wpływa na pH żołądka – jego odczyn jest bardzo kwaśny, niekiedy na poziomie 1-1,5 w skali od 0 do 14. Dlatego też przedostawanie się przetrawionych treści w górę powoduje silne podrażnienie delikatnej błony śluzowej przełyku i dolegliwość określaną jako zgaga.

   

• W jelicie cienkim następuje dalsze trawienie pokarmu, ale przede wszystkim wchłanianie zawartych w nim składników odżywczych. Sprzyja temu długość jelita, sięgająca nawet 6 metrów.

• Jelito grube również odpowiada za trawienie, w tym miejscu formowane są też masy kałowe z resztek jedzenia, które nie zostały przetworzone lub są bezwartościowe odżywczo.

Gruczoły układu pokarmowego

Procesy zachodzące w przewodzie aktywnie wspierane są przez gruczoły trawienne układu pokarmowego, ulokowane zarówno w obrębie twarzoczaszki, jak też w jamie brzusznej. Tak jak zostało nadmienione wyżej, do gruczołów trawiennych układu pokarmowego należą:

• ślinianki – niewielkie struktury odpowiedzialne za wytwarzanie śliny. Ze względu na usytuowanie dzielą się ona na: przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe, a także znacznie mniejsze, lecz bardzo liczne umiejscowione w błonie śluzowej jamy ustnej i gardła. Produkowana przez nie ślina składa się w 99 proc. z wody, niezbędnej do rozmiękczenia pokarmu. Kluczową jednak rolę odgrywają zawarte w niej enzymy – amylazy ślinowe, dzięki którym możliwe jest wstępne trawienie, zwłaszcza węglowodanów;

   

• wątroba – jeden z największych narządów wewnętrznych ludzkiego organizmu, ulokowany po prawej stronie jamy brzusznej, pod żebrami. Wśród licznych jej funkcji warto wymienić produkcję żółci, czyli substancji która przedostaje się do przewodu pokarmowego i w dwunastnicy (pierwszy odcinek jelita cienkiego) aktywnie uczestniczy w rozbijaniu cząsteczek tłuszczu. Wątroba przyjmuje też i magazynuje różnego rodzaju substancje wchłonięte w jelitach, w tym szkodliwe toksyny, dlatego pełni ważną rolę filtru;

• trzustka jest organem o mniejszych rozmiarach. Znajduje się w lewej części jamy brzusznej. Wydziela do dwunastnicy soki, w których znajdują się duże ilości soków trawiennych, rozkładających tłuszcze, białka i cukry.

Funkcje układu pokarmowego

Jak widać, rola układu pokarmowego jest bardzo złożona. Reasumując można powiedzieć, iż system ten odpowiada za:

• trawienie i przyswajanie niezbędnych składników odżywczych: tłuszcze, białka, węglowodany, witaminy, sole mineralne oraz wodę;
• regulowanie gospodarki wodno-elektrolitowej;
• usuwanie z organizmu substancji zbędnych lub toksycznych;
• wydzielanie hormonów peptydowych niezbędnych do życia, tak zwanych komórek układu APUD (ang. Amine Precursor Uptake and Decarboxylation).

Wszystkie te funkcje układu pokarmowego są ze sobą ściśle powiązane.

Autor: Piotr Brzózka
Konsultacja merytoryczna: lekarz gastrolog Ewa Walecka-Kapica

Źródła:

● Układ pokarmowy, https://kfz.biology.ug.edu.pl/materialy/anatomia/pokarmowy.pdf, data dostępu: 27 05 2021
● Tomasz Powrózek, Fizjologia przewodu pokarmowego, Katedra i Zakład Fizjologii Człowieka, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, https://www.umlub.pl data dostępu 27 05 2021