Profesjonalna pomoc
na silną zgagę

Zwieracz przełyku. Jak wzmocnić jego napięcie i usprawnić działanie?

Zwieracz przełyku to zwężenie górnej części przewodu pokarmowego. Spełnia ważną rolę w organizmie, wspomagając prawidłowe przemieszczanie treści pokarmowej. Sprawdź, czym jest zwieracz przełyku i jakie pełni funkcje.

Zwieracz przełyku to zwężenie górnej części przewodu pokarmowego. Spełnia ważną rolę w organizmie, wspomagając prawidłowe przemieszczanie treści pokarmowej. Sprawdź, czym jest zwieracz przełyku i jakie pełni funkcje.

Czym jest zwieracz przełyku?

Zwieracz przełyku to ważna część tego fragmentu przewodu pokarmowego, który łączy gardło z żołądkiem.

Składa się z dwóch elementów:

• górnego zwieracza przełyku, nazywanego w skrócie UES (ang. upper esophageal sphincter), który jest okrężnym mięśniem, oddzielającym gardło od przełyku, często określanym także jako zwieracz gardłowo-przełykowy,
• dolnego zwieracza przełyku, nazywanego w skrócie LES (ang. lower esophageal sphincter), który jest ostatnim elementem, uczestniczącym w fazie transportu pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka.

Przełyk jest od góry zamknięty górnym zwieraczem, a od dołu dolnym (brzusznym). Ten ostatni jest specyficzną strukturą czynnościową, tworzącą wraz z odnogami przepony barierę ciśnieniową. Zbyt niskie ciśnienie wytwarzane przez mięsień dolnego zwieracza przełyku (przy wejściu do żołądka) jest często przyczyną refluksu, czyli cofania się kwasu żołądkowego do przełyku, podrażniającego jego błonę śluzową.

Funkcje zwieracza przełyku

Do najważniejszych funkcji zwieracza przełyku należą:

• regulowanie procesu przechodzenia pokarmu do żołądka,
• zapobieganie cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku.

W normalnym stanie dolny zwieracz przełyku jest dość mocno zaciśnięty, dzięki czemu pozwala tylko na transport jedzenia w kierunku żołądka. Nieznaczny fizjologiczny refluks tuż po jedzeniu ma charakter przejściowy. Mięsień ten może jednak trwale kurczyć się w niewystarczający sposób lub być niewłaściwie domknięty. Taki stan ułatwia enzymom trawiennym i kwasowi z żołądka znalezienie ujścia z powrotem do przełyku. Odbijanie gazów z żołądka na skutek odruchowego rozkurczu dolnego zwieracza przełyku i odnóg przepony to jeden z podstawowych mechanizmów refluksu. W warunkach prawidłowych właściwe napięcie mięśni, jakie występuje w obrębie LES (dolnego zwieracza przełyku) wystarczy, aby nie dopuścić do cofania połkniętych treści pokarmowych do przełyku.

Źródło: Opracowanie własne

Dolny zwieracz przełyku

Zwieracz dolny przełyku to główny element bariery przeciwrefluksowej, pełniący w połączeniu żołądkowo-przełykowym funkcję zastawki. Jest to dolny odcinek przełyku o długości 3-4 cm, utworzony przez zgrubienie mięśniówki okrężnej przełyku, umiejscowiony częściowo w klatce piersiowej, częściowo w jamie brzusznej.

Ten odcinek przewodu pokarmowego utrzymuje stałe wyższe ciśnienie niż ciśnienie w żołądku. Stałe napięcie LES (10-25 mmHg) zapobiega cofaniu się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Jest ono regulowane czynnikami nerwowymi i hormonalnymi. To właśnie obecność stałego napięcia ma zapobiegać refluksowi, a czas przez jaki utrzymuje się obniżone napięcie decyduje o jego pojawieniu.

Jak działa ten element przewodu pokarmowego? Oto schemat pracy zwieracza LES:

1. na początku procesu dolny zwieracz rozkurcza się przy połykaniu pokarmu, co ułatwia przejście pokarmu z przełyku do żołądka,
2. zaraz po tym kurczy się i w ten sposób zapobiega cofaniu się pokarmu i soku żołądkowego z powrotem do przełyku,
3. w czasie połykania pokarmu dochodzi do spadku ciśnienia w dolnym zwieraczu,
4. jednocześnie powstaje tak zwana fala perystaltyczna w górnej części przełyku, która przemieszcza jedzenie ku dołowi,
5. ostatni etap to otwarcie dolnego zwieracza umożliwiające „przechodzenie” treści pokarmowej do żołądka.

Niewydolność pracy tego zwieracza, jego nieprawidłowe kurczenie się bądź uszkodzenie (np. u chorych z przepukliną przełykową) powodują refluks żołądkowo-przełykowy. Objawami tej dolegliwości odczuwanymi przez chorego są: zgaga (pieczenie w przełyku lub za mostkiem) oraz regurgitacje (zarzucanie kwaśnej treści z żołądka do ust lub części krtaniowej gardła). Szczególnie ten drugi objaw jest bardzo charakterystyczny dla refluksu.

Prawidłowy mechanizm skurczu i rozkurczu dolnego zwieracza przełyku odgrywa zasadniczą rolę w utrzymaniu właściwej bariery pomiędzy przełykiem a żołądkiem. Zwieracz składa się z kilku struktur anatomiczno-funkcjonalnych, które wspólnie stanowią barierę antyrefluksową.

Do takich struktur należą:

• kąt wejścia przełyku do żołądka (kąt Hisa), który w warunkach prawidłowych powinien być ostry, bo zbyt duży (rozwarty) powoduje osłabienie bariery antyrefluksowej
• mięśniówka gładka przełyku tworząca zasadniczą część zwieracza (tzw. zwieracz wewnętrzny)
• odnogi przepony (zwieracz zewnętrzny), które współtworzą barierę ciśnieniową
• zastawka śluzówkowa (w miejscu przejścia nabłonka przełyku w nabłonek żołądka)

Zaburzenia pracy bariery przeciwrefluksowej, za którą głównie odpowiada dolny zwieracz przełyku, są jedną z głównych przyczyn refluksu.

Jak wzmocnić dolny zwieracz przełyku?

Pracę zwieracza przełyku można wzmocnić i tym samym poprawić skuteczność jego działania. Jest to proces długofalowy, wymagający systematycznych działań. Jak wzmocnić zwieracz przełyku? Jednym ze sposobów jest zmiana stylu życia i odżywiania, zmierzająca do redukcji masy ciała.

Oto kilka porad:

• wprowadzenie do codziennego jadłospisu diety lekkostrawnej, która ogranicza spożycie tłuszczów i eliminuje potrawy smażone i pieczone, dania pikantne, ostre i słone oraz produkty marynowane i wędzone,
• unikanie kawy, alkoholu i mocnej herbaty,
• unikanie obfitych posiłków, które doprowadzają do rozciągania ścian żołądka, co skutkuje zmniejszeniem napięcia w dolnym zwieraczu,
• regularne spożywanie posiłków, najlepiej od 4 do 5 dziennie,
• utrzymywanie 3-4 godzinnych przerw między posiłkami,
• zachowanie 2 lub 3 godzinnego odstępu pomiędzy ostatnim posiłkiem a snem, gdyż pozycja leżąca znacznie utrudnia oczyszczanie przełyku z treści pokarmowej,
• uniesienie wezgłowia łóżka o 15-20 cm w czasie snu lub odpoczynku, aby wzmocnić dolny zwieracz i jego działanie antyrefluksowe,
• unikanie wysiłku fizycznego bezpośrednio po posiłku,
• wprowadzenie codziennej aktywności fizycznej, wzmacniającej mięśnie brzucha, relaksującej i rozciągającej.

Pozytywne efekty przynosi również wykonywanie ćwiczeń poprawiających napięcie dolnego zwieracza przełyku. Polegają one przede wszystkim na ćwiczeniach przepony, której odnogi stanowią zewnętrzną część dolnego zwieracza przełyku. Osłabione mięśnie przepony umożliwiają wyrzucanie nadmiaru kwaśnej treści pokarmowej przez niedomknięty zwieracz. Warto zatem wzmacniać przeponę ćwiczeniami oddechowymi.

Jak zwiększyć napięcie dolnego zwieracza przełyku poprzez ćwiczenie przepony? Leżąc na plecach z nogami zgiętymi w kolanach położyć rękę na brzuchu. Wciągając głęboko powietrze nosem i wypuszczając ustami należy obserwować dłoń, znajdującą się na brzuchu, aby prawidłowo kontrolować ruchy przepony. Przy właściwym wdechu i wydechu powinien unosić się brzuch i dolna część klatki piersiowej. Nieprawidłowe oddychanie osłabia mięśnie przepony i pracę dolnego zwieracza przełyku. Prawidłowy oddech przeponowy jest ważny we wzmacnianiu LES z uwagi na silny związek przepony z połączeniem przełykowo-żołądkowym.

Inną z metod wzmacniania dolnego zwieracza przełyku jest także joga i jej ćwiczenia oddechowe. Czynnikiem, sprzyjającym refluksowi i nieprawidłowej pracy zwieracza dolnego przełyku jest stres. Wzrost stresu w codziennym życiu prowadzi do zaburzenia funkcji wydzielniczej i motoryki żołądka. Joga pomaga w obniżaniu reakcji organizmu na stres poprzez odpowiednie ćwiczenia oddechowe, które usprawniają także oddech przeponowy.

Autor: Jolanta Woźniak
Konsultacja merytoryczna: lekarz gastrolog Ewa Walecka-Kapica

Bibliografia:
1. M. Korzonek, A. Dziergas, M. Kuczyńska „Choroba refluksowa przełyku (GERD) – problem wciąż aktualny”, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, 2014 Via Medica ISSN 1897-3590,
2. „Choroba refluksowa przełyku”, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa,
3. K. Lachowicz, E. Fürstenberg „Fascynująca podróż przez układ pokarmowy człowieka”, Zakład Fizjologii Żywienia, SGGW,
4. prof. Z. Bartuzi „Choroba refluksowa przełyku – standardy diagnostyki i leczenia”, Collegium Medicum w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,
5. A. Gąsiorowska, M. Janiak, D. Waśko-Czopnik i inni „Postępowanie u pacjentów z objawami choroby refluksowej przełyku – rekomendacje dla lekarzy rodzinnych”, Lekarz POZ 3-4/2019.